Stimmen eines historischen Stadtviertels / Tarihî Bir Semtten Sesler

Noch bis vor etwa 100 Jahren war Istanbul eine überwiegend 'hölzerne Stadt'. Das Stadtbild war geprägt von osmanischen Holzhäusern, die mit ihren vielfältigen und einzigartigen Fassaden die Straßenzüge zierten. Doch im Laufe der Zeit verschwand dieser osmanische Gebäudetyp und wich neuen Häusern, die den Anforderungen einer stark wachsenden modernen Stadt entsprachen. (Türkçe çevirisi aşağıdadır.)

Während der Arbeiten zum Bildlexikon der Topographie von Istanbul beobachtete Wolfgang Müller-Wiener , Erster Direktor der Abteilung Istanbul des Deutschen Archäologischen Instituts , dass die Anzahl der historischen Holzhäuser Istanbuls im Gebiet innerhalb der Stadtmauer rapide abnahm und sich das Gesicht der Stadt damit wandelte. Deshalb initiierte er in den 1970er Jahren die Dokumentation des Istanbuler Stadtteils Zeyrek. Damals vermittelte Zeyrek noch eine lebhafte Vorstellung vom `alten´ Istanbul und eignete sich besonders durch die dort noch zahlreich erhaltenen Holzhäuser für eine umfassende Dokumentation.

Bei den zwischen 1977 und 1981 durchgeführten Arbeiten ging es in erster Linie darum das Stadtbild, das Ensemble aus Holzhäusern und deren Fassaden sowie das Gesamtbild der historischen Stadt zu dokumentieren. Darüber hinaus wurden, sofern die Bewohner den Zugang zu den Bauten gewährten, Grundrisse und Schnitte erstellt.

Um das umfassende Zeyrek-Archiv einem möglichst breiten Publikum zugänglich zu machen und die heterogenen Daten zu bündeln, initiierte 2014 der damalige Zweite Direktor Martin Bachmann die Integration aller Daten in das Geoinformationssystem QGIS. Letztlich wurden diese Daten im Sommer 2022 in ein webbasiertes GIS-System überführt und auf dem Geo-Server der iDAI.world publiziert (Zeyrek Projekt v0.1).

Im auf Türkisch und Deutsch erschienen Buch „Stadtforschung / Bauforschung Zeyrek. Stimmen eines Stadtviertels von Istanbul“ werden die im GIS-System hinterlegten Daten wieder Leben eingehaucht. Zum einen kommen einige (fiktive) Protagonisten Zeyreks zu Wort und machen die Geschichte eines Istanbuler Stadtteils erfahrbar, und zum anderen geben Interviews mit verschiedenen Akteuren der Auseinandersetzung mit dem Stadtteil Einblicke in die Forschungsgeschichte.

Die Geschichten und Stimmen aus Zeyrek sollen dazu einladen, mit offenen Augen auch andere Stadtviertel mit ihren Menschen, Bauwerken und Eigenheiten zu entdecken und deren Geschichten weiterzugeben; ganz im Sinne der UNESCO-Weltkulturerbekonvention. Nur was wir kennen, können wir bewahren.

Viel Spaß beim Lesen und Entdecken!

+ + + 

Yaklaşık 100 yıl öncesine kadar İstanbul, ağırlıklı olarak 'ahşap bir şehir'di. Şehir silüeti, çeşitli ve benzersiz cepheleriyle sokakları süsleyen Osmanlı ahşap evleriyle şekillenmişti. Ancak zamanla bu Osmanlı yapı tipi ortadan kayboldu ve yerini, hızla büyüyen modern şehrin gereksinimlerine uygun yeni evlere bıraktı.

“İstanbul’un Tarihsel Topografyası” kitabının çalışmaları sırasında, Alman Arkeoloji Enstitüsü İstanbul Şubesi müdürü Wolfgang Müller-Wiener, İstanbul'un tarihî ahşap evlerinin sayısının şehir surları içindeki bölgede hızla azaldığını ve bununla birlikte şehrin çehresinin değiştiğini gözlemlemişti. Bu nedenle 1970'lerde İstanbul'un Zeyrek semtinin belgelenmesine yönelik araştırmaları başlattı. O zamanlar Zeyrek, 'eski' İstanbul'un canlı bir görüntüsünü yansıtıyordu ve özellikle çok sayıda ahşap evin hala korunmuş olması nedeniyle kapsamlı bir belgeleme için çok uygundu.

1977-1981 yılları arasında yürütülen çalışmalarda ilk amaç; kent görünümünü, ahşap yapı gruplarını, bunların cephelerini ve tarihî kentin genel görüntüsünü belgelemek ve ayrıca yapı sakinlerinin izin verdiği ölçüde, yapıların kat planlarını ve kesitlerini çizmekti.

Bu kapsamlı Zeyrek arşivini mümkün olan en geniş kullanıcı kitlesi için erişilebilir hale getirmek ve verileri bir arada toplayabilmek için 2014 yılında, o dönemin müdür vekili Martin Bachmann tarafından tüm verilerin QGIS isimli coğrafi bilgi sistemine entegre edilmesi çalışmaları başlatıldı. Son olarak 2022 yazında bu veriler web tabanlı bir CBS sistemine aktarılıp iDAI.world kapsamındaki Geo-Server (Zeyrek Projekt v0.1) üzerinden paylaşıldı.

Türkçe ve Almanca olarak yayınlanan “Kentsel Araştırma / Arkeomimarlık. Zeyrek: İstanbul'un Tarihî Bir Semtinden Sesler” adlı kitapta, bir CBS sisteminde depolanan veriler yeniden canlandırılıyor. Bir yandan, Zeyrek'in bazı (hayalî) kahramanları söz alıp bir İstanbul semtinin tarihini deneyimlenebilir hale getirirken, diğer yandan da semtle ilgili tartışmalarda yer alan çeşitli isimlerle yapılan söyleşiler araştırma tarihine ilişkin bakış açıları sunuyor.
Zeyrek'ten hikâyeler ve sesler sizleri, UNESCO Dünya Mirası Sözleşmesi'nin ruhuna uygun olarak diğer mahalleleri, insanlarını, yapılarını ve özelliklerini keşfedip hikâyelerini aktarmaya davet ediyor; çünkü sadece tanıdığımız ve bildiğimiz şeyleri koruyabiliriz.

Okumaktan ve keşfetmekten keyif almanız dileğiyle!